Shkencëtarët propozuan një ide të re të mërkurën që mund të zgjidhë dy nga misteret e botës në të njëjtën kohë, një që kalon mbi kokën tonë çdo natë dhe një që ndodhet shumë poshtë këmbëve tona.
Misteri i parë i ka habitur të gjithë, nga shkencëtarët tek fëmijët kureshtarë, “nga erdhi Hëna”? Teoria kryesore, e njohur si hipoteza e ndikimit gjigant, është se Hëna u krijua 4.5 miliardë vjet më parë, kur një planet i mundshëm me madhësinë e Marsit u përplas në Tokën ende në formim.
Kjo përplasje midis Tokës së hershme dhe proto-planetit të quajtur Theia, hodhi një sasi të madhe mbeturinash në orbitë, të cilat formuan atë që do të bëhej Hëna. Pavarësisht përpjekjeve për dekada, shkencëtarët nuk kanë qenë në gjendje të gjejnë ndonjë provë për ekzistencën e Theia.
Hulumtimi i ri i udhëhequr nga SHBA, i botuar në revistën Nature, sugjeron se ata mund të kenë qenë duke kërkuar në drejtimin e gabuar. Rreth 1800 milje nën sipërfaqen e Tokës, dy “blloqe” masive kanë habitur gjeologët, që kur valët sizmike zbuluan ekzistencën e tyre në vitet 1980. Këto grumbuj materiali të madhësisë së kontinentit shtrihen në fund të mantelit shkëmbor të Tokës pranë bërthamës së tij të shkrirë, njëra poshtë Afrikës dhe tjetra nën Oqeanin Paqësor. Shkencëtarët kanë përcaktuar se rrudhat janë shumë më të nxehta dhe më të dendura se shkëmbi përreth, por shumë gjëra të tjera rreth tyre mbeten një mister.
Hulumtimi i ri të mërkurën tregon se rrudhat janë “relike të varrosura” të Theias që hynë në Tokë gjatë përplasjes së tyre formuese dhe që atëherë janë fshehur pranë zemrës së planetit tonë. Përveç krijimit të Hënës, kjo përplasje dhe mbetjet që ajo la pas mund të kenë ndihmuar Tokën të bëhet planeti unik pritës i jetës që është sot, propozuan studiuesit. Autorët fillimisht raportuan rezultatet në një takim shkencor në 2021. Qian Yuan, një studiues i gjeodinamikës në Institutin e Teknologjisë në Kaliforni dhe autori kryesor i studimit, tha për AFP se është “shumë, shumë e çuditshme” që nuk është gjetur asnjë provë e ndikimit të Theias.
“Ku është goditësi? Përgjigjja ime është: është në Tokë,” tha ai.
Shkencëtari planetar nuk kishte dëgjuar kurrë për blloqet. Hulumtimi që atëherë ka kërkuar që ekspertë në fushat shpesh të ndara të hapësirës dhe gjeologjisë të bashkojnë forcat. Yuan tha se kur Theia u përplas në proto-Tokë, ajo po udhëtonte me më shumë se gjashtë milje në sekondë, një shpejtësi që lejoi një pjesë të saj të depërtonte shumë thellë në mantelin e poshtëm të Tokës.
Një video e zhvilluar nga ekipi që simulon këtë proces ilustron sesi grumbujt e mantelit të Theias rrotulloheshin dhjetëra milje të gjerë brenda Tokës. Ndërsa materiali Theia kryesisht i shkrirë ftohej dhe ngurtësohej, niveli i lartë i hekurit e bëri atë të zhytet deri në kufirin e mantelit të Tokës dhe thelbin, propozuan shkencëtarët. Me kalimin e viteve ajo u grumbullua në dy blloqe të veçanta, të quajtura zyrtarisht provinca të mëdha me shpejtësi të ulët (LLVP), që tani janë secila më e madhe se Hëna, tha Yuan.
Testimi i një teorie të bazuar deri më tani në kohë dhe aq thellë nën Tokë, është tepër i vështirë dhe Yuan theksoi se modelimi i tyre nuk mund të ishte “100 për qind” i sigurt. Ideja se blloqet janë mbetje të Theia nuk është e re, tha shkencëtari planetar Robin Canup për Nature. “Por ky dokument është i pari që e merr seriozisht këtë nocion. Zbulimi është i rëndësishëm dhe emocionues” tha ai.
Toka mbetet planeti i vetëm në univers që dihet se është i aftë të mbajë jetë. Përplasja e Theia, e cila besohet të jetë ngjarja e fundit e madhe e grumbullimit të Tokës, ndryshoi ndjeshëm përbërjen e saj në vetëm 24 orë, tha Yuan.
“Ndjenja ime është se kjo përplasje është arsyeja pse Toka është unike dhe e ndryshme nga planetët e tjerë shkëmborë,” tha ai.
Hulumtimet e mëparshme kanë sugjeruar se Theia mund të kishte sjellë ujin, përbërësin kryesor të jetës, në Tokë.
“Theia la diçka në Tokë dhe kjo luajti një rol në 4.5 miliardë vitet e mëvonshme të evolucionit të Tokës,” tha Yuan.
Christian Schroeder, një ekspert në shkencën e Tokës dhe eksplorimin planetar në Universitetin e Stirlingut të Skocisë, tha për AFP se teoria “përputhet me disa fije provash”.
“Është një zbulim shumë domethënës dhe emocionues,” tha Schroeder, i cili nuk ishte i përfshirë në hulumtim.
Ai theksoi se misteri i formimit të Hënës nuk ishte zgjidhur. Por hulumtimi i jep më shumë peshë teorisë së ndikimit Theia dhe ofron një shpjegim të besueshëm për këto anomali në kufirin bërthamë-manteli në të njëjtën kohë, tha ai.
“Mbetjet e Theia-s të ruajtura potencialisht poshtë nesh, mund të jenë përgjegjëse për proceset e rëndësishme në Tokë që vazhdojnë deri më sot,” shtoi Schroeder.