Një Zë Që Thyen Heshtjen
Dokumentari i ri mbi Vasfije Krasniqi Goodman në NHK World* në bashkëpunim me RTK, bërë publik më 8 mars 2025, sjell një rrëfim tronditës, por të domosdoshëm mbi pasojat e dhunës seksuale gjatë luftës në Kosovë dhe luftën e vazhdueshme për drejtësi. Vasfije Krasniqi Goodman ishte gruaja e parë që foli hapur mbi këtë krim, duke u bërë simbol i guximit dhe i qëndresë për mijëra gra që kanë përjetuar të njëjtën dhimbje.
Historia e Një Të Mbijetuare
Gjatë luftës së Kosovës (1998-1999), dhuna seksuale u përdor si një mjet lufte për të frikësuar dhe nënshtruar popullsinë civile. Vasfije Krasniqi Goodman, e rrëmbyer dhe e dhunuar nga forcat serbe kur ishte vetëm 16 vjeç, vendosi të mos e fshehë historinë e saj. Ajo doli publikisht për të treguar përvojën e saj në një botë ku viktimat shpesh përballen me stigmatizim dhe heshtje.
Dokumentari si Një Thirrje për Drejtësi
25 vite pas luftës, drejtësia për viktimat e dhunës seksuale mbetet ende një betejë e hapur. Dokumentari ndriçon sfidat me të cilat janë përballur të mbijetuarit: luftën me traumën, betejat ligjore, neglizhencën institucionale dhe mungesën e ndjekjes së autorëve të këtyre krimeve. Përmes intervistave të thella dhe imazheve prekëse, dokumentari shpalos jo vetëm dhimbjen e së shkuarës, por edhe forcën e jashtëzakonshme të atyre që kërkojnë drejtësi.
Përse Ky Dokumentar është i Rëndësishëm?
Dokumentari mbi Vasfije Krasniqi Goodman nuk është thjesht një histori personale, por një akt i fortë për të sfiduar heshtjen dhe neglizhencën e institucioneve. Ai u kujton shoqërive në mbarë botë se dhuna seksuale si mjet lufte nuk mund të mbetet pa ndëshkim. Mesazhi i tij i fuqishëm është një thirrje për veprim, një apel për drejtësi dhe një testament i qëndresës së grave që nuk pranojnë të jenë viktima, por luftëtare të së vërtetës.
Tema e mungesës së drejtësisë për viktimat e dhunës seksuale gjatë luftës në Kosovë është një nga aspektet më të dhimbshme dhe të pazgjidhura të historisë moderne të Ballkanit. Rasti i Vasfije Krasniqi Goodman, e cila guxoi të fliste publikisht për përvojën e saj, është një pikë kyçe për të analizuar sfidat me të cilat janë përballur viktimat dhe dështimet e sistemit të drejtësisë ndërkombëtare dhe vendase.
Përse drejtësia ka mbetur pezull?
Pavarësisht faktit që përdhunimi është njohur si një krim lufte dhe krim kundër njerëzimit nga Tribunali Penal Ndërkombëtar për ish-Jugosllavinë (ICTY), shumica e rasteve të dhunës seksuale të kryera gjatë luftës në Kosovë nuk janë ndjekur penalisht. Sipas raportit të Organizatës së Kombeve të Bashkuara dhe studimeve nga Human Rights Watch, mbi 20,000 gra dhe vajza shqiptare u dhunuan gjatë luftës, por numri i proceseve gjyqësore mbetet tejet i ulët.
Vasfije Krasniqi Goodman dhe zëri i viktimave
Vasfije Krasniqi Goodman u bë gruaja e parë shqiptare që foli publikisht për përvojën e saj të dhunës seksuale gjatë luftës, duke thyer heshtjen dhe stigmatizimin shoqëror. Ajo kërkoi drejtësi në gjykatat e Kosovës, por gjyqi rezultoi në dështim, pasi të pandehurit u liruan për mungesë provash të mjaftueshme. Ky rast përfaqëson mijëra histori të tjera viktimash që ende nuk kanë gjetur drejtësi.
Serbia shtet gjenocidial, por ende jo para përgjegjësisë se plotë
Kujtojmë se më 23 maj, Asambleja e Përgjithshme e Kombeve të Bashkuara miratoi një rezolutë historike, duke shpallur 11 korrikun si Ditën Ndërkombëtare të Përkujtimit të Viktimave të Gjenocidit në Srebrenicë. Ky akt institucionalizon përkujtimin e më shumë se 8,500 viktimave të masakrës së korrikut 1995 dhe riafirmon rëndësinë e drejtësisë dhe përgjegjësisë për krimet e kryera.
Miratimi i rezolutës u shoqërua me kundërshtime të forta nga Serbia, e cila ka refuzuar vazhdimisht ta pranojë gjenocidin e Srebrenicës. Megjithatë, rezoluta kaloi me 84 vota pro, ndërsa 19 shtete votuan kundër dhe 68 abstenuan. Kjo shënon një moment të rëndësishëm në politikën ndërkombëtare, duke vënë theksin te dënimi i krimeve të luftës dhe mohimi i tyre.
Përfshirja e kësaj date në kalendarin zyrtar të OKB-së forcon përpjekjet për të luftuar mohimin e gjenocidit dhe për të ruajtur kujtesën historike. Për më tepër, rezoluta i vendos Serbisë një presion të fortë diplomatik, duke e konfrontuar me të kaluarën e saj dhe duke e sfiduar narrativën zyrtare që mohon përgjegjësinë për masakrën e Srebrenicës.
Numri i raportuar i viktimave të krimit seksual në Kosovë
Sipas organizatave ndërkombëtare si Human Rights Watch, Amnesty International dhe raportet e Kombeve të Bashkuara, rreth 20,000 gra dhe vajza shqiptare u dhunuan gjatë luftës. Ky numër nuk është i saktë, pasi shumë viktima nuk kanë raportuar për shkak të stigmatizimit dhe frikës nga hakmarrja.
Në Kosovë, përpjekjet për të dokumentuar dhunën seksuale gjatë luftës kanë qenë të vështira, por një nga institucionet kryesore që ka punuar për këtë çështje është Qendra për Rehabilitimin e Viktimave të Torturës (KRCT), si dhe organizata si Medica Gjakova dhe Fondacioni Jahjaga.
Kur do dënohet Serbia për gjenocid në Kosovë?
Deri më tani, Serbia nuk është dënuar për gjenocid në Kosovë nga ndonjë gjykatë ndërkombëtare. Në Gjykatën Ndërkombëtare të Drejtësisë (ICJ), Kosova nuk ka ngritur një padi zyrtare për gjenocid por nuk besohet të jetë e largët ajo ditë.
Pengesat kryesore për drejtësi
- Dështimi i sistemit gjyqësor në Kosovë – Megjithëse ka pasur përpjekje për të ndjekur penalisht krimet e luftës, shumica e viktimave janë përballur me indiferencë institucionale dhe një sistem të paefektshëm.
- Mungesa e bashkëpunimit ndërkombëtar – Tribunalet ndërkombëtare kanë ndjekur vetëm një numër të vogël rastesh, ndërsa shumica e kryerësve të këtyre krimeve vazhdojnë të jetojnë të pandëshkuar.
- Stigma dhe presioni shoqëror – Në shoqëritë ballkanike, viktimat shpesh ndihen të turpëruara dhe të izoluara nga komuniteti, çka i dekurajon nga denoncimi i dhunuesve të tyre.
- Mosveprimi i UNMIK dhe EULEX – Administrata ndërkombëtare në Kosovë (UNMIK dhe më pas EULEX) nuk arriti të krijojë mekanizma efektivë për të ndjekur krimet e dhunës seksuale.
Dokumente dhe burime historike
- Raporti i Human Rights Watch (2000): “Under Orders: War Crimes in Kosovo” – Një raport i detajuar mbi krimet e luftës, përfshirë dhunën seksuale.
- Raporti i Amnesty International (2017): “Wounds That Burn Our Souls” – Një analizë mbi dështimin e Kosovës dhe komunitetit ndërkombëtar për të sjellë drejtësi për viktimat e përdhunimit gjatë luftës.
- Libri “Rape as a Weapon of War and Genocide” nga Carol Rittner dhe John K. Roth – Një studim mbi përdhunimin si strategji lufte, përfshirë kontekstin e Kosovës.
- Dokumentari “The Prosecutors” (2018) – Një film që trajton sfidat e ndjekjes penale të krimeve seksuale në konflikte të ndryshme, përfshirë rastin e Kosovës.
- Dokumentari “Vasfije” (2022) – Një rrëfim mbi historinë e Vasfije Krasniqi Goodman dhe përpjekjet e saj për drejtësi.
Perspektiva historike dhe përgjegjësia ndërkombëtare
Në kontekstin më të gjerë të historisë së Ballkanit, drejtësia e mohuar për viktimat e dhunës seksuale gjatë luftës së Kosovës është pjesë e një modeli më të gjerë të mosndëshkimit për krimet e luftës. Krahasimet mund të bëhen me Bosnjën, ku përdhunimi u përdor gjerësisht si armë lufte, por gjykatat ndërkombëtare (p.sh., ICTY) arritën të dënojnë disa nga përgjegjësit, si në rastin e kampit të përqendrimit në Foça.
Në Kosovë, mungesa e një procesi të duhur gjyqësor ka lënë mijëra viktima pa drejtësi. Kjo ka pasoja afatgjata, jo vetëm për viktimat, por edhe për shoqërinë kosovare dhe stabilitetin në rajon.
Historia e Vasfije Krasniqi Goodman nuk është vetëm një rrëfim personal, por një thirrje për veprim ndaj padrejtësisë historike. Dokumentari që pasqyron këtë histori është një hap i rëndësishëm drejt ndërgjegjësimit dhe përballjes me të kaluarën. Megjithatë, pa masa konkrete nga qeveria e Kosovës, gjykatat ndërkombëtare dhe presioni nga organizatat ndërkombëtare, drejtësia për mijëra viktima mbetet ende e paarritshme./ Përgatiti Elis Buba / usalbanianmediagroup.com