E ashtuquajtura “Kulla Shqiptare” (Arbanaskij Pirg), pranë Manastirit të Hilandarit në Malin e Athosit, është një strukturë mesjetare e lidhur me Gjon Kastriotin, babain e Gjergj Kastriotit – Skënderbeut. E vendosur 1 km në jug të Hilandarit, mbi skitën e braktisur të Trinisë së Shenjtë, kjo kullë u ble nga Kastrioti në vitet 1421-1422 nga manastiri, për 60 florinj venecianë, së bashku me katër adelfata (të drejta banimi për veten dhe djemtë e tij).
Nje pjese e informacionit te paraqitur si dhe fotografitë, janë bazuar në artikujt e Dr. Paschalis Androudis.
Konteksti Historik
Kjo kullë ekzistonte shumë kohë përpara se të blihej nga Kastrioti, me gjasë që nga shekulli XII. Fillimisht ajo ishte ndërtuar për qëllime mbrojtëse, duke shërbyer si strehë për murgjit gjatë sulmeve të piratëve. Kastrioti e rinovoi dhe ndoshta e zgjeroi kompleksin. Pas vdekjes së përfituesve të fundit, në vitin 1468, kulla iu rikthye manastirit dhe më pas funksionoi si pjesë e një skite monastike.
Në dokumentet e shekullit XVI, struktura përmendet si “Kulla e Shqiptarit” (Arbanaskij Pirg), ndërsa ndonjëherë quhej edhe “Kulla e Shën Gjergjit”. Kulla vijoi të përdorej për shekuj me radhë, por me shumë gjasa u braktis në fillim të shekullit XX.
Arkitektura
Kulla ka një formë katrore, me kontraforte të cekëta, tipike për ndërtimet bizantine (e ngjashme me Kullën e Shën Savës në Hilandar). Fillimisht ishte një ndërtesë treditëshe, por sot ka mbetur në një lartësi maksimale prej 6 metrash, me mure 1.5 m të trasha. Hyrja ndodhet në anën lindore, e ngritur mbi tokë dhe e aksesueshme përmes një shkalle druri të lëvizshme.
Në pjesën veriore të kullës ndodhet një cistër e mbuluar me qemer (me përmasa 2.3 × 4m) e cila ende ruhet. Përreth, të fshehura nga vegjetacioni, gjenden rrënojat e ndërtesave të tjera, mbetje të skitës së vjetër.
Ky lokacion historik pak i njohur përfaqëson një ndërthurje të trashëgimisë shqiptare, bizantine dhe monastike athonite, duke lidhur gjenealogjinë e Skënderbeut me peizazhin fetar dhe politik të Malit të Athosit.
Reposh Kastrioti dhe Prania Arbërore në Manastirin e Hilandarit
Në manastirin e Hilandarit, në Malin e Shenjtë Athos, ndodhet varri i Reposh Kastriotit, një prej vëllezërve të Gjergj Kastriotit – Skënderbeut. Mbi këtë varr është skalitur një mbishkrim ku ai identifikohet si princ ilir, një dëshmi e qartë e përkatësisë së tij etnike, përtej narrativave të mëvonshme që përpiqen ta paraqesin atë si pjesë të botës sllave.
Familja Kastrioti dhe Manastiri i Hilandarit
Historia tregon se Reposh Kastrioti, një nga bijtë e Gjon Kastriotit, u dërgua si peng në oborrin osman gjatë sundimit të sulltan Murati II (1421-1444). Rreth vitit 1426, ai u kthye në atdhe. Pikërisht në këtë periudhë, Gjon Kastrioti, së bashku me katër bijtë e tij, siguroi të drejtat e adelfatit në manastirin e Hilandarit.
Adelfati ishte një e drejtë personale, që u garantonte fisnikëve mundësinë e qëndrimit dhe shfrytëzimit të burimeve të manastirit, por që nuk mund të trashëgohej. Kjo marrëveshje e veçantë lehtësoi vendosjen e familjes Kastrioti në Hilandar, veçanërisht në kullën e Shën Gjergjit, e cila në burimet e mëvonshme do të njihet si Pirgu Arbërit (Arbanaskij Pirg), një emërtim që dëshmon praninë dhe identitetin e tyre.
Pasi hyri në manastir dhe mori bekimin nga vëllazërimi i Hilandarit, Reposh Kastrioti vendosi të përqafonte jetën monastike. Ai ndërroi jetë më 25 korrik 1431 dhe u varros në ambientet e manastirit.
Një fat të ngjashëm pati edhe vetë Gjon Kastrioti, i cili, pas disfatave të njëpasnjëshme përballë forcave osmane, vendosi të tërhiqej në manastir si murg, duke marrë emrin Joakim. Ai jetoi aty deri më 4 maj 1437, kur ndërroi jetë.
Marrëdhëniet e Kastriotëve me Botën Ortodokse
Prania e familjes Kastrioti në Hilandar është një tregues i lidhjeve të tyre të hershme me botën ortodokse, një aspekt që shpesh përdoret nga historiografë të ndryshëm për të argumentuar prejardhjen e tyre. Burime të ndryshme historike, si ato të Slijepčević (“Srpsko-arbanaški odnosi kroz vekove”, 1983, fq. 45) dhe Petković (“Hilandar”, 2008, fq. 21), kanë tentuar ta paraqesin Gjergj Kastriotin si “serb dhe prijës epirot”, duke e lidhur me traditën ortodokse të Ballkanit mesjetar.
Sidoqoftë, fakti që Reposh Kastrioti identifikohet në mbishkrimin e tij si princ ilir nuk lë vend për interpretime që mohojnë origjinën arbërore të kësaj familjeje. Për më tepër, emërtimi “Pirgu Arbërit” në Hilandar përforcon praninë dhe rolin e tyre në atë hapësirë.
Një tjetër burim sugjeron se Gjon Kastrioti dhe djemtë e tij kërkuan strehim në manastir për t’i shpëtuar invazionit osman. Në vitet 1426 dhe 1430, ata arritën një marrëveshje që u garantonte të drejtën për të përdorur kullën e Shën Gjergjit, e cila mbeti e lidhur me ta edhe pas vdekjes së Reposhit në 1431 dhe të Gjon Kastriotit në 1437.
Trashëgimia Historike dhe Interpretimet e Mëvonshme
Dokumentet dhe mbishkrimet e kohës dëshmojnë se lordët feudalë arbër kishin një marrëdhënie të ngushtë me botën ortodokse të perandorisë bizantine. Megjithatë, duhet pasur parasysh se konceptet nacionale të kohës moderne nuk ishin të aplikueshme në atë periudhë. Kastriotët, ashtu si shumë fisnikë arbër të kohës, vepronin brenda një realiteti ku identiteti fetar dhe lidhjet politike shpesh mbizotëronin mbi përkatësinë etnike në kuptimin e sotëm.
Pavarësisht përpjekjeve të mëvonshme propagandistike, si ato të Radosav M. Doderović në vitin 2020, për të paraqitur një narrativë alternative, fakti historik mbetet i pandryshuar: Reposh Kastrioti identifikohet si princ ilir dhe jo sllav, një dëshmi që mbetet e gdhendur në vetë gurët e Hilandarit./ Pergatiti Elis Buba / usalbanianmediagroup.com
