Nga Agron Gjekmarkaj
Sot të gjithë folëm në tavolinat e restorantit “ Piaca” ku u mblodhëm për të kujtuar Ismail Kadarenë duke ja ndier mungesën e konfirmuar prezencën mes nesh.
Askush prej nesh nuk qe aty për ti përcaktuar atij statusin në letrat shqipe apo ato botërore , për atë është kujdesur vetë, si bir i talentit të tij gjenial me veprën shumë dimensionale që i la qytetërimit tonë.
Ndoshta ishim aty si dëshmitar kush më shumë e kush më pak të një mardhënjeje njerzore ku secili sipas këndveshtrimit të tij ka gjithmonë diçka për të rrefyer.
Personalisht e kam filluar komunikimin me shkrimtarin si lexues i tij nga fundi i viteve 80 ku mes rreshtave kërkonim rrugë për lirinë e mohuar dhe horizonte per shpresat tona, duke na ndikuar në të menduar, në të shkruar e në të folur.
Po ashtu e mbase më teper pas viteve 90 tek vepra e tij ndonjëherë të zhgenjyer nga realitetet që jetonim po aty kerkonim udhezuesin, modelin, parimet e mbi të gjitha krenarinë intelektuale të një Shqiperie që mes shumë mundimesh deshironte të bëhej si gjithë Europa!
Në pranveren e vitit 2005 kur po mbyllja ciklin e studimeve në universitetin “La Sapienza” me një punim mbi letersinë fantastike ku objekt studimi kisha “Kush e solli Doruntinen?” i them profesorit udheheqes Francesko Mucioli si mendon nëse arrij ti marr një interviste Kadaresë për të ballafaquar analizen tonë me atë çka ai vete mendonte për subjektin dhe personazhet e tij. Më pa më habi “sei matto” ( je i marrë ) më tha me dashamirësi, si mund ti afrohesh një ciklopi të tillë- duke shtuar – do të ishte një mrekulli nëse ja del”?
U ulem dhe bashkarisht shkruam 13 pyetje dhe fati e desh që në Romë ato ditë qelloi miku Mark Marku i cili ma mori persiper se do e provonte duke i shpjeguar Kadaresë se i duheshin për një shok në keto rrethana!
Pas pak ditesh me vjen posta një zarf me emrin e Markut persiper.
Ismail Kadare me shkrim dore u ishte pergjigjur pyetjeve të mia! Duke i patur ato faqe ndjeva sigurinë e diçkaje që koleget e mi nuk e kishin.
Po atë vjeshtë me Ardian Ndrecen profesorin e Urbanianes së Romës e takuam në shtëpinë e tij në Tiranë. Nga ajo ditë lindi një raport për mua unik. Nuk mund të them se e kisha mik Ismail Kadarenë, më duket fjalë e madhe, e pamerituar, sidomos kur e degjoj të perdoret pa doganë pas vdekjes së tij me lehtësinë e dites , edhe pse shpesh na ftonte për dreka e darka në shtëpinë e tij në Tiranë e Qerret per gjatë viteve apo vinte tek tonat, ne grupin kulturor të filologjikut Mark Markun, Persida Asllanin, Dhurata Shehrin ! Interesohej për kurrikulat, mësimëdhënien, kritiken, librat në qarkullim, rrymat, revistat. E ndiqte kohen kulturore të vëndit të tij me vemendje të madhe. Temë të preferuar shpesh me ne kishte derivat e gjuhes shqipe, qendrimet e debatet.
Nuk ishte as pak i zymtë, kishte humor të hollë e qeshte ëmbel.Nuk lejonte ti afrohej asnjë formë e banalitetit.
E konsideroj veten të privilegjuar me fat si deshmitar i disa bisedave mes tij dhe At Zef Pllumit.
Aty ka qënë edhe zonja Helena Kadare ! Shqiperia e klerit katolik , e burgjeve të komunizmit në vete të parë shkruesi, bartesi i memorieve dhe shkrimtari i pazakontë e i perbotshem gjeten sintoni, forcë e deshirë për tu bashkuar në trashigimitë e medha duke respektuar diversitetin.
Pader Zefi dhe Babazoti i “Çeshtje të marrëzisë” vellezer në roman të ndarë gjatë nga hipostazat shqiptare më në fund takohen , të tillë dukeshin në bisedë. Nuk ndahej më në letersia po i afronte subjekte bashkëkohësisë apo kjo e fundit u bë letersi.
Mbi varrin simbolik të Fishtës në Kishën e Fretenve të Giuhadolit në Shkodër në 2007, ku Kadare shfaqej i menduar At Zefi i afrohet e i thotë me gegnishten e tij kumbuese të cilën nuk di ta flas si ai “Nigjo Ismail unë jam i vjeter e drejt fundit por sa të kem frymë kam me të mbeshtetë , kam me kënë në krahun tan në llogoren europiane të shqiptarve. Qysh në kohen e Ismail Qemalit e Princ Vidit, qytetnimi europian ka pasë anmiq në Shqipni e nuk i janë da kurrë, aktivizohen si shpirtna të keqij sa herë ajo afrohet, kanë me të sulmue egersisht”! Ishte koha kur eseja “Mbi identitetin europian të shqiptarve” kishte shkaktuar dallget e veta.
Vjet në verë e takova për të fundit herë në një darkë korriku , ishte zonja Helenë dhe Alda Bardhyli unë me familjen time. Në të shumtën e kohës fliste me time bijë Sofinë atij moti 11 vjeç dhe jo me ne të rriturit. Gjithmonë kam menduar mbi këtë takim të fundit dhe zgjedhjen e tij për të biseduar më gjatë me një fëmijë. Ai kishte gjithmonë një mesazh për të ardhmen e kështu do të mbetet shkrimtari që i flet asaj ne krye të “ Çetes së Profetenve” !
Në këtë drekë për të e pa të këto me erdhën në mend !