Nga Arben Llalla
Të pakët janë njerëzit të cilët dinë zonat në Greqi, që banohen nga popullata që flasin gjuhën arbërore(arvanitika) ose shqipen. Pikërisht ky është qëllimi i këtij shkrimi, të bëjmë të njohur në publikun e gjerë shqiptar fshatrat ku vazhdon të flitet nga banorët e tyre gjuha arbërore ose shqipe deri më sot.
Në këtë shkrim do të përmendim emrat e shumë fshatrave ku shumica e këtyre fshatrave u janë ndryshuar emrat. Natyrisht, në këtë shkrim nuk do të përmendim të gjithë emrat e fshatrave që është folur dhe flitet gjuha e Arbërit.
Nga kërkimet e studiuesve të ndryshëm arbërorë si Antonio Belushi, Aristidh Kola, Jorgo Miha, Jorgo Maruga, Athanasio Cigo, Kazaqis, Panajotopulos etj. Janë zbuluar se në Greqi gjenden mbi 600 fshatra ku ndahen në dy grupe, ata që janë arbëror vendas që njihen që në kohën antike dhe janë rreth 450 fshatra, dhe arbërorët që kanë ardhur në Greqi mbas vdekjes së Skënderbeut dhe janë mbi 150 fshatra.
Kryesisht fshatrat që janë banuar dhe banohen nga elementi që flet në vatër gjuhën shqipe ndodhen në zonën e Epirit, disa janë në zonën e Thrakës, në ishujt Korfuzi, Speca, Hidra, Psaron Andros, Poleponezi(Morea), Rumelis etj.
Në vitin 1987, një grup i Komunitetit Europian vizitoi Greqinë nga data 4-10 tetor 1987, për të kryer një studim rreth pranisë së elementit shqiptar ose arbëror(arvanitas) dhe ruajtjes së preardhjess etnike të gjuhës.
Udhëtimi u organizua nga Byroja Europiane për Studimet e Gjuhëve pak të përdorura nën mbikqyrjen e Komisionit të Komunitetit Europian.
Grupi përbëhej nga studiuesi i njohur arbëreshi urat Antonio Belushi(itali), Rikardo Alvares, Kolon Anget, Havier Boski, Josepk San Sokasao(të gjithë spanjollë), Onon Falkoma(holandez), Volfgan Jeniges(belg), Robert Martin, Stefan Moal(francez), Kol O’Cinseala(irlandez).
Qëllimi ishte që përfaqësuesit europian gjatë vizitës të binin në kontakt me fshatrat që banohen nga njerës që flasin gjuhën arbërore ose shqipe.
Gjatë vizitës përfaqësuesit e Komunitetit Europian u ndeshën me shumë probleme deri dhe në lëndime.
Emrat e fshatrave në këtë shkrim janë sjellë ashtu si shqiptohen në gjuhën greke, pa u bërë përkthimin në gjuhën shqipe. Lexuesi mundë të verejë pa vështirsi se shumë nga këto emra të fshatrave kanë rrënjën dhe kuptimin e pastër të gjuhës shqipe, dhe këta emra u kanë rezistuar deri më sot edhe ndryshimeve që kanë sjellë vitet.
Të gjithë, dashamirë dhe dashakëqinjë, duhet ta kuptojnë se asnjë e keqe nuk vjen ndokujt nga vetënjohja dhe krenaria e ligjëshme për ruajtjen e vlerave tradicionale të kulturës dhe gjuhës së arbërorëve.
Shteti grek duhet të kujdeset më shumë për ruajtjen e gjuhës dhe kulturës të arbërorëve në Greqi, sepse pa ruajtjen e elementit arbëror, Greqia nuk mundë të ketë histori të re. Arbërorët në Greqi janë një bazë e fortë dhe e patundëme që tregon për lidhjen e ngushtë që ka ekzistuar, ekziston dhe duhet të ekzistojë midis Greqisë dhe Shqipërisë. Ata janë një tregues i vlerave të larta dhe të pastërta që ka shqiptari të ruajtura me fanatizëm ndërshekuj.
Shqipëtarët dhe grekët i lidhin shumë gjëra të përbashkëta, traditat dhe zakonet, i ndërlidhin ngushtë dy popujt më të lashtë të europës, prandaj sot nuk duhet të mendojmë se si mundë ti ngremë pengesa dhe kurthe njeri-tjetrit, por se si mundë të ndihmojmë njeri-tjetrin për kapërcimin e vërshtirësive që sjellin vitet.
1 Krahina e Atikisë ka fshatrat arbëror,, Qeratea, Kuvaradhes, Kalivia, Koropi, Kapandriti, Mazi, SHPATA, LOPËSI, MARATHONA, BUJA, Menidhi, SHPATANXIQ, Gramatiko, Kalamos, Markopulos, Markopulu i Orapisë, Moilesi, Malakasa, Kakoshalësi, HALKUÇI, Sikamino, (KUKUVAINË), Anolosia, (Katolosia), Kamatera, HASI, Aspropirgos, (Brahami).
2 Krahina e Megarindhos ka këto fshatra, Ambelaqia, Elensis, Madra, Magula, Vila, Mazi, KRYEKUQI. Salami.
3 Krahina e Egjinit ka fshatin, Angjistri,
4 Krahina e Thivës ka këto fshatra,, Hastia, DOMVRANA, KOKOSHI, Ksironomi, Karadas, Frimokastro, Paleopanagjia, VAJA, Kasnesi, Kaskaveli, Parapungaj, Kapareli, BALCA, KOKLA, Kleboçari Pirgos, Lutufi, Ambeloshalësi, (Tahi), (Agjio Teodori), Neohori, Darimari, Mustafadhes, Dervenoshalësi, Rapendosa, Kakoniskiri, Kavashala, Stefani, Klideti, SHKURTA, VATHI, (KRIBAÇI), MURIQI, SHKIMETAR, Spaidhes, Latani, KARDHICA, Braci, Koqino, Sirç, Lukisia.
5 Krahina e Livadhiasë, Stiri, Kiruaki, Zeriqi, Kukura Zagara, Mazi, Vrastamites, Kutumula, Luci, Pavlo, Steveniko.
6 Krahina e Korinthit përbëhet nga fshatrat. Agjio Teodori, (Lutraqi), BISHA, KLIMENDI, BALCA e madhe, BALCA e Vogël, LOPËSI, Dusha, Kastanja, BIÇA, (KUÇI), Almiri, Katakali, Bashi, BIÇA, (LALOTI), SULI, (Ibrahim Bej), MAÇANI, Galataqi, Rito, Katakali, Sofikon, Karfos, Angjelokastro, Voivoda, ZEMENO, Panariti, Mukli, Vasiliko, Vladusa, Velina, Bozika, Atikia, Kriavrisi, Pala Korinthi, (Asos), Ksiloqerëza, Limohori.
7 Krahina e Lokridhës. Livanadhes, Martino, MALËSINA, Proskina, Pirgos, Mazi, Larina, Surpi, Teologos.
8 Krahina e Argos. Berbati, Limnes, (Kuçopodhi), (Varduva), (PRIFTJANI), (Pasha), (Honika), (Bundja),
9 Krahina e Navplias,, Maneshi, Ledra, Pulakidha, Merbaka, Plataniti, Heli, Anifi, Dimena, (GJERBËSI), (Kofini), Kamari.
10 Krahina e Trizinias. (Poros), Valario, METHANA, Vromolimi, Kosona, Agjio Teodori, Megalo Horio, Megalo Potami, Kameni Hora, Ano Fanari, Karaxha, Lesia, Bafi, Ortoliti.
11 Krahina e Ermonidos, përbëhet pothuajse nga ishujt që historikisht njihen si qëndra të mëdha të banuara nga arbërorët dhe ku dolën heronjtë, kryetarët e parë të shtetit të ri Grek. Hidra, (Speca), FURRNI, Kranidhi, Porto Heli, Ermioni, Sabariza, Iliokastro, Didimi.
12 Krahina e Mantinias ,, Dara
13 Krahina Kalavrite,- (Lukuria),
14 Për krahinën Patron, thuhet se përpara tre shekuj banorët flisnin kryesisht gjuhën arbërore, dhe kishte gra që nuk dinin fare greqisht. Sot gjuha arbërore ose shqipe është ndihmëse dhe bërdoret kryesisht në kuvendet e pleqëve ose kur folësit nuk dëshirojnë të mësojnë të tjerët atë që kuvendojnë midis tyre. (SULI), (MIRA), (Lalikosta), (MIRTIZA), (Franga), (BUKURA), (Verdoni), (HAJKALI), (Krali), (Harbilejka), (Lefkopetra,) (Lalikosta), (Nikoreika), (Kareika), (Franguleika)
15 Në krahinën e Ilias, gjuha arbërore ka humbur po thuajse. (Kumani), (BËNDETI), (Kapelitu), (MALIQI), (Dorisa), (Nemuta), (Miles), (KALOLESHI), (Agjio Ana), (Psari), Kombothekra.
16 Krahina e Trifilias (Poleponezi perëndimor, më parë quhej Morea), SULIMA, LAPI, RIPËSI, Piça, Hiristohori, Psari, Kuvela, Ano Kopanaqi, Agrilia, Varibopi, Vidhisova, Klesura, DREDHË, SULI, Shirk. Në fshatrat Sulima dhe Lapsi, gjuha arbërore flitet si gjuhë e dytë. Kurse në fshatrat Ripës, Piça, Kuvela, Agrilia, Psari dhe Hirisohori kryesisht burat e vjetër flasin mirë gjuhën arbërore.
17 Krahina e Karishtias ose Eubea ka këto fshatra, KALANË, Baba, Dramësi, VRESTIDHE, PRINJA, Kalamaqi, ZAKARIA, Thimi, Kakogjoni, Koqini, Figja, BASHAJ, DARDANI, (Bezhani), Fokej, Melison, Agjio Dimitri, MBRETI, KRIEZA, LEPURA, LALA, ZERBISHA, VIRA, Koskina, (Marmari), Mesohoria, Nikoleta, Kutumula, Armiropotamos, HANI, Agjio Apotoli, Polipotamos, Alonja, Kisuri, Kapsala, QELA,
18 Ishulli i Andros ka fshatrat, Gavro, Agjio Petro, Ateni, BAÇI, Remata, Katahalos, Arni, BURKOTI, Ano Aprovatu, Kato Aprovatu, GJIDHE, Kato Fellos, Pano Fellos, LIVADHESA, Psoriareza, Galios, AGJINI, Kalamos, Kalivari, Hartes, Ano Varidhi, Kato Varidhi, KUMARI, Kaloqerini, Vitali, Amolohos, Sidhonda